Gewaarzijn in verhouding tot associatief bewustzijn
We dromen soms de merkwaardigste dingen. We zien monsters of komen in verwarrende situaties, zoals treinen die we missen of die de verkeerde kant op rijden. We kunnen erotische dromen hebben, maar ook dromen met heftige angsten of woede-uitbarstingen. Soms vallen we in een droom en soms vliegen we. Ons slapend bewustzijn is in de nacht zeer actief en bevindt zich in een belevingswereld van associatieve beelden. Zoals ons wakend bewustzijn het gewaarzijn overwegend symboliseert in woorden, zo symboliseert ons slapend bewustzijn het vooral in beelden. In beide gevallen zijn we doende om ons onderliggende gewaarzijn te symboliseren en zich te laten ontwikkelen. Beeldende kunst, muziek en literatuur zijn eveneens associatieve symbolisaties van ons gewaarzijn.
Ons associatieve bewustzijn organiseert ons gewaarzijn op een geheel eigen en rationeel vaak niet te doorgronden wijze, tot een betekenisvol geheel. Het is een benadering van onze ervaringswereld die buiten ons analyserende object-bewustzijn om gaat. De symbolisatie in ons associatieve bewustzijn maakt dat kunst ons iets doet en betekenisvol is. Kunst zegt iets, zonder zich in object-taal tot ons verbale bewustzijn te richten.
Creatieve beelden komen voort uit inspiratie. Het autonome opkomen van deze beelden kan de misleidende suggestie geven dat ze onderdeel uitmaken van ons gewaarzijn zelf. Het zijn echter symbolisaties van ons gewaarzijn die vanuit het associatieve bewustzijn vorm krijgen.
Het associatieve bewustwordingsproces is werkzaam in onze slaap. Dromen brengen tot bewustzijn wat er in de diepten van ons onbewuste gewaarzijn leeft. Freud noemde het brieven die we vanuit ons onbewuste krijgen toegezonden. Ze zijn ontstegen aan het rijk van het onbewuste maar staan nog niet in het licht van ons (verbale) bewustzijn. Dit gebeurt volgens hem pas als ze geduid worden in het verbale bewustzijn. De associatieve symbolisatie in beelden beschouw ik echter als een afzonderlijke vorm van bewustzijn. Het zijn brieven die juist in ongeopende vorm hun innerlijke betekenisvolle rijkdom behouden. Net als kunst is de betekenis niet in woorden weer te geven. Beelden hebben meervoudige betekenissen. Ik kom in het derde artikel terug op het associatieve bewustzijn waar ik het zal beschrijven als tranceverschijnsel in het Gestaltformatieproces.