Gewaarzijn in verhouding tot verbaal bewustzijn
Om meer toegang te krijgen tot wat zich in het gewaarzijn aandient, kunnen we bewust aandacht richten op ons lichamelijk ervaren en afwachten wat zich aandient bij de poort van ons bewustzijn. Zodra iets in onze aandacht komt zal er een betekenis aan gegeven worden: het roept een woord of een beeld op. De voortreffelijke smaak van het eten ontlokt mij het uitroepen van het woord ‘heerlijk’. Ik ben mij er op dat moment van bewust dat ik lekker eet. Dit bewustzijn verandert mijn gewaarzijn. Niet dat het eten opeens niet meer lekker is, maar het bewustzijn heeft mijn verhouding tot het eten veranderd. In het aanvankelijke gewaarzijn is er een eenheid in beleven. De geur en smaak van het eerste proeven brengt mijn lichaam in ‘extase’. Mijn bewustzijn ervan maakt het eten tot het object dat voor me op tafel staat en geeft dit de kwalificatie ‘lekker’. Ik ben op dat moment als het ware een keurmeester die deze kwalificatie toekent. Het eten is nog steeds lekker, maar de situatie is veranderd van gewaarzijn naar bewustzijn. Het is vergelijkbaar met een foto die we maken van onze gezellige bijeenkomst: we zien dat we er met zijn allen op staan en constateren dat we het gezellig hadden met elkaar. De foto mist echter het dynamische, levende, verrassende van het moment zelf. Onze gezellige bijeenkomst is object van ons bewustzijn geworden en voegt zich in de rij van onze herinneringen. Ons gewaarzijn bij het bekijken van de foto is een andere dan die van het onbevangen moment zelf omdat het een reactie is op de foto.
Een zen-leraar ging maandenlang elke ochtend in stilte met zijn discipel naar de top van de berg om de zonsopgang gade te slaan. In stilte liepen ze terug om met de rituelen van de dag verder te gaan. Op een ochtend, toen de zon indrukwekkender opkwam dan ooit, verzuchtte de discipel diep onder indruk van het schouwspel “Wat mooi!” De zen-leraar maande hem terug te gaan. Ze gingen nooit meer.
Gewaarzijn zal nóóit object van ons bewustzijn zijn. Het eten blijft lekker maar heeft een connotatie gekregen. Het is anders lekker geworden. We zijn uit het paradijs verdreven. Bewustwording van het gewaarzijn is een verstoring van de eenheid (Perls, 1951) maar kan, zoals we hierboven zagen, helpen om een verstoord en geblokkeerd gewaarzijn weer op gang te helpen.